เบี้ยหอย หอยเบี้ย เบี้ยจั่น เงินเบี้ยโบราณกับระบบเงินโบราณของไทย

"เบี้ยจั่น" หรือ หอยเบี้ยจั่น หรือ หอยเบี้ยโบราณ มีลักษณะผิวเป็นมัน เปลือกแข็ง หลังนูน ท้องแบน ช่องปากยาวแคบ ไปสุดตอนปลายทั้ง 2 ข้าง เป็นลำราง ริมปากทั้ง 2 เป็นหยักคล้ายฟัน ไม่มีฝาปิด มีความยาวประมาณ 12-24 มิลลิเมตร พบมากในทะเลเขตอบอุ่นทั้งในมหาสมุทรแปซิฟิกและมหาสมุทรอินเดีย ซึ่งเบี้ยจั่นมีความสำคัญต่อระบบเศรษฐกิจในยุคโบราณเป็นอย่างมาก โดยใช้เป็นเครื่องแลกเปลี่ยนสิ่งของต่างๆ โดยสันนิษฐานว่า คำว่า "เบี้ย" ในภาษาไทย เพี้ยนมาจาก คำว่า "รูปี" ซึ่งเป็นหน่วยเงินตราของอินเดียนั้นเอง

ตามหลักฐานการค้นพบตามหลุมศพต่างๆ พบว่าเบี้ยหอยโบราณชนิดนี้ถูกตีค่าในความหมายของเครื่องประดับที่มีค่าและวัสดุอันทรงพลัง ต่อมาจึงได้นำมาใช้แลกเปลี่ยนเพื่อซื้อสิ่งของระหว่างกันตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสาตร์ ซึ่งวัฒนธรรมการใช้หอยแลกเปลี่ยนสินค้าแทนเงินพบได้ใน จีน อินเดีย ยุโรป แอฟริกา ตะวันออกกลาง ซึ่งก็อยู่ในเส้นทางการค้าขายทางเรือนั่นเอง โดยประเทศที่ทำการส่งออกหอยเบี้ย คือ  หมู่เกาะมัลดิลฟ์ ซึ่งพ่อค้าชาวอาหรับได้ทำการซื้อขายหอยเบี้ย นานกว่า 4,000 ปีมาแล้ว ตามด้วยพ่อค้าชาวยุโรป ซึ่งมีหลักฐานการค้าทาสของฝรั่งเศสกับอังกฤษ มีการซื้อขายทาสกับหอยเบี้ย 

ในคริสศตวรรษที่ 17 มีเรือพ่อค้าไปติดต่อซื้อหอยเบี้ยที่หมู่เกาะมัลดิลฟ์ถึง 30-40 ลำต่อเดือน และนำหอยเบี้ยไปขายทำกำไรบนแผ่นดินใหญ่ อีกทอดหนึ่ง หากปีไหนได้หอยเบี้ยมาก อัตราการแลกเงินกับหอยเบี้ยก็มีจำนวนมาก เข้าหลักการของอุปสงค์และอุปทานนั่นเอง

การเก็บหอยเบี้ย เพื่อเตรียมการซื้อ-ขาย

สำหรับในสยามประเทศ มีหลักฐานและถูกค้นพบว่าเงินเบี้ยโบราณมีการใช้หอยชนิดนี้สำหรับเป็นสื่อกลางการแลกเปลี่ยนตั้งแต่ในสมัยสุโขทัย ซึ่งพบจารึกสมัยพระมหาธรรมราชาลิไท ระบุว่า พระองค์ทรงผนวชที่วัดป่ามะม่วง 

"คิดพระราชทานทรัพย์ คือ ทอง(หมื่นหนึ่ง) เงินหมื่นหนึ่ง เบี้ย 10 ล้าน หมาก 2 ล้าน จีวร 400 เมตร หมอนนั่ง หมอนนอน เสื่อ... เท่านั้น และเครื่องกระยาทานทั้งหลาย ยังมีอเนกประการซึ่งคณามิได้..."

สมัยสุโขทัยมีอัตราแลกเปลี่ยน 800 เบี้ยต่อเฟื้อง (6,400 เบี้ยต่อบาท)

เบี้ย ที่นำมาเจียนหลังเบี้ยออก เพื่อทำการร้อยด้วยเชื่อกเป็นพวง สะดวกในการพกพา

และยังมีหลักฐานการใช้เบี้ยหอยเรื่อยมาจนถึงในสมัย รัชกาลที่ 3 ก็ยังคงใช้เบี้ยหอยอยู่ จนกระทั่งการค้ากับต่างประเทศขยายตัวมากขึ้น การชำระเงินการค้าระหว่างไทยกับต่างประเทศ ได้มีการใช้เบี้ยทองแดงในต่างประเทศ จึงมีพระราชดำริให้ทำเบี้ยทองแดงจากประเทศอังกฤษมาเป็นตัวอย่าง 3 ชนิด ในปี จ.ศ.1197 หรือ พ.ศ.2378 เมื่อทอดพระเนตรแล้วไม่โปรดในลายตรา จึงมิได้นำออกใช้ แต่ก็ทรงพระราชประสงค์ที่จะทำเหรียญรูปกลมแบนอย่างสากล แต่ยังไม่สำเร็จก็เปลี่ยนรัชกาลเสียก่อน

vajirayana.org

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 4) การค้าระหว่างไทยกับต่างประเทศก็ได้ขยายตัวขึ้นอย่างรวดเร็ว พ่อค้าชาวต่างประเทศเข้ามาค้าขายมากขึ้นและได้นำเงินเหรียญของตนมาแลกกับเงินพดด้วงจากรัฐบาลไทยเพื่อนำไปซื้อสินค้าจากราษฎร แต่ด้วยเหตุที่เงินพดด้วงผลิตด้วยมือจึงทำให้มีปริมาณไม่เพียงพอกับความต้องการ ส่งผลให้เกิดความไม่สะดวกและการค้าของประเทศเสียประโยชน์ พระองค์จึงมีพระราชดำริที่จะเปลี่ยนรูปเงินตราของไทยจากเงินพดด้วงเป็นเงินเหรียญ ในปี พ.ศ.2399  ได้ทดลองทำเหรียญรูปกลมแบนอย่างสากล โดยใช้ค้อนทุบตีโลหะให้เป็นแผ่นแบน แล้วตัดเป็นรูปเหรียญกลม ให้ได้ตามขนาดและน้ำหนัก แต่ผลิตได้ช้าและไม่เรียบร้อย 

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ปรับปรุง มาตราเงินตราไทย ที่ใช้อยู่ในขณะนั้น คือ ชั่ง ตำลึง บาท บาท สลึง เฟื้อง เป็นระบบโดยใช้หน่วยเป็นบาท และสตางค์ คือ 100 สตางค์ เป็น 1 บาท ตั้งแต่ พ.ศ. 2441 อันเป็นมาตราเงินตราไทยมาจนถึงปัจจุบัน และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นำพระบรมรูปของพระองค์ประทับลงบนเหรียญ ซึ่งนับเป็นครั้งแรกที่มีการนำพระบรมรูปของพระมหากษัตริย์ไทยประทับลงบนเหรียญกษาปณ์ นับได้ว่าเป็นการเปลี่ยนมาใช้เงินตราในรูปแบบสมัยใหม่อย่างเป็นทางการในที่สุด

เงินโบราณ: https://youtu.be/PSAAIzJC2qk